Nghiên cứu về khoa học và công nghệ (KH&CN) Nano được khởi động khá sớm, gần như đồng loạt ở nhiều quốc gia tiên tiến. Ở Việt Nam, vào năm 1997, tại Hội nghị Vật lý Chất rắn toàn quốc lần thứ 2, GS Nguyễn Văn Hiệu đã khởi xướng chương trình đào tạo và nghiên cứu ngành KH&CN Nano. Và ông sớm trở thành người đồng hành trong suốt quá trình gầy dựng và phát triển Viện Công nghệ Nano (INT) ĐHQG-HCM.

Hưởng ứng lời kêu gọi của GS Nguyễn Văn Hiệu, vào năm 2003, ĐHQG-HCM đã cử đoàn cán bộ tham dự Hội nghị quốc tế về công nghệ Nano được tổ chức tại Thái Lan, song song với việc triển khai Đề án Nghiên cứu chiến lược xây dựng và phát triển công nghệ Nano tại ĐHQG-HCM.

Đặt nền móng công nghệ Nano ở phía Nam

ĐHQG-HCM trở thành đơn vị đi đầu trong lĩnh vực khoa học, công nghệ Nano tại các tỉnh phía Nam bằng việc triển khai Dự án Giáo dục Đại học do Ngân hàng Thế giới tài trợ với kinh phí gần 4 triệu USD.  Từ dự án này, Phòng Thí nghiệm Công nghệ Nano (LNT nay INT) trực thuộc ĐHQG- HCM được thành lập vào năm 2004 với thiết bị hiện đại, chuyên sâu. 

Lúc này GS Nguyễn Văn Hiệu đã ngoài 60 tuổi nhưng với niềm đam mê khoa học và mong muốn xây dựng nền móng cho lĩnh vực công nghệ Nano ở phía Nam nên ông đã vui vẻ nhận lời làm Chủ tịch danh dự của LNT. Từ đó, GS Nguyễn Văn Hiệu luôn đồng hành cùng quá trình phát triển của INT. Ông cũng nhiệt tình tham gia các hội đồng tư vấn của ĐHQG-HCM, như Đồng Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo Liên ngành KH&CN Vật liệu Tiên tiến (2013-2017), Chủ tịch Hội đồng INT (2017-2020).

Sau khi thành lập, INT nhanh chóng thực hiện các đề tài nghiên cứu và công bố các công trình khoa học trong lĩnh vực công nghệ Nano và đạt được nhiều kết quả ấn tượng. Đến nay, INT đã công bố 465 bài báo khoa học và thực hiện 102 đề tài, dự án các cấp. Trong đó, có 2 dự án quốc tế quy mô và quan trọng: Dự án SATREPS hợp tác với Trường ĐH Kyushu do Chính phủ Nhật Bản tài trợ, kinh phí 5 triệu USD; và Dự án Đẩy mạnh đổi mới sáng tạo thông qua nghiên cứu KH&CN (FIRST) do Ngân hàng Thế giới  tài trợ, kinh phí 2,5 triệu USD. 

Nhằm phổ biến và cập nhật kiến thức về KH&CN Nano cho cán bộ giảng dạy, nghiên cứu viên trẻ của các trường đại học, viện nghiên cứu ở Việt Nam, từ năm 2004, INT phối hợp với MINATEC (Pháp) mở những lớp chuyên đề bồi dưỡng thường niên với sự tham gia giảng dạy của các giáo sư và chuyên gia đến từ Pháp, Nhật, Hàn Quốc, Hà Lan... GS Nguyễn Văn Hiệu rất ủng hộ hoạt động này đồng thời ông cũng là người chủ trì lớp chuyên đề MINATEC ngay từ năm đầu tiên. Tính đến nay, INT đã tổ chức được 18 lớp chuyên đề công nghệ Micro-Nano với sự tham gia của gần 1.500 học viên. Các học viên được MINATEC và  INT cấp chứng chỉ sau khi hoàn thành khóa học. 

Năm 2004, GS Nguyễn Văn Hiệu đảm nhận thêm chức vụ Hiệu trưởng sáng lập Trường ĐH Công Nghệ ĐHQG Hà Nội. Lãnh đạo ĐHQG-HCM trao đổi với GS Nguyễn Văn Hiệu về đề án mở chương trình đào tạo thạc sĩ về công nghệ Nano tại INT để tăng cường đội ngũ nhân lực nghiên cứu lĩnh vực công nghệ Micro-Nano ở phía Nam. Và từ năm 2005, INT phối hợp với Trường ĐH Công Nghệ ĐHQG Hà Nội mở khóa đào tạo cao học chuyên ngành Vật liệu và Linh kiện Nano. Chương trình này tuyển sinh được 8 khóa với 80 học viên tốt nghiệp thạc sĩ. Trong đó, có nhiều người tiếp tục học lên chương trình tiến sĩ chuyên ngành Khoa học Vật liệu, rồi làm công tác giảng dạy, NCKH tại ĐHQG-HCM.

Mở rộng hợp tác quốc tế, chú trọng phục vụ cộng đồng

Cùng với sự phát triển mạnh mẽ ngành công nghệ Micro-Nano ở Việt Nam và nhu cầu hội nhập quốc tế, mở rộng hợp tác với các nước trong khu vực và thế giới, năm 2007, INT phối hợp với CEA-LETI-MINATEC (Pháp) lần đầu tiên tổ chức Hội nghị quốc tế về công nghệ Nano và ứng dụng (International Workshop on Nanotechnology and Application - IWNA), diễn ra 2 năm một lần. 

Chính GS Nguyễn Văn Hiệu đã “phân công” INT tổ chức IWNA vào các năm lẻ, còn Viện Khoa học Vật liệu (IMS) - VAST tổ chức Hội nghị quốc tế về Khoa học Vật liệu tiên tiến và Công nghệ nano (IWAMSN) vào các năm chẵn để cộng đồng nghiên cứu cả nước có thể tham gia đông đủ. Ông đồng thời làm Chủ tịch cả hai Hội nghị IWNA và IWAMSN. 

Đến nay, trải qua 7 lần tổ chức, các Hội nghị IWNA của INT đã thu hút sự quan tâm rất lớn của giới khoa học đến từ nhiều trường đại học, viện nghiên cứu, phòng thí nghiệm và các công ty trên thế giới… Những báo cáo chất lượng được gửi phản biện và đăng trên các tạp chí quốc tế ISI như Journal of Experimental Nanoscience (JEN - Anh quốc), International Journal of Nanotechnology (IJNT - Thụy Sĩ), Advances in Natural Sciences: Nanoscience and Nanotechnology (ANSN). Đặc biệt, ANSN là tạp chí trong hệ thống ISI-Scopus đầu tiên của Việt Nam do GS Nguyễn Văn Hiệu xây dựng và ông cũng là tổng biên tập đầu tiên của tạp chí này.

Một trong những thế mạnh của INT là nghiên cứu phục vụ cộng đồng, chuyển giao công nghệ, thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu. Vì vậy, bắt đầu từ năm 2013, INT đều tổ chức thường niên Hội thảo Ứng dụng Công nghệ Nano trong Nông nghiệp (Workshop on Applications of Nanotechnology in Agriculture - WANA). Mục tiêu của hội thảo là giới thiệu, quảng bá rộng rãi các sản phẩm nghiên cứu ứng dụng trong nông nghiệp đến các công ty, doanh nghiệp và nông dân tại các tỉnh thành trong cả nước.

Qua 7 lần tổ chức tại các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long và các tỉnh miền Trung, Hội thảo WANA thu hút sự quan tâm rất lớn của các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nông dân. INT đã trao tặng và thương mại hóa nhiều sản phẩm nghiên cứu ứng dụng cho các tỉnh Bình Thuận, Bến Tre, An Giang, Vĩnh Long, Bạc Liêu… 

Tuy tuổi cao và gánh vác nhiều trọng trách, GS Nguyễn Văn Hiệu vẫn luôn đồng hành với các lần tổ chức WANA, dù là ở những địa phương xa xôi.

Vậy là GS Nguyễn Văn Hiệu đã có gần 20 năm gắn bó cùng INT. Tập thể INT và lãnh đạo ĐHQG-HCM luôn tưởng nhớ đến ông như một người thầy cao cả, có đóng góp lớn lao cho sự phát triển của INT nói riêng và lĩnh vực công nghệ Nano ở Việt Nam nói chung.

VIỆN CÔNG NGHỆ NANO